اقتصاد زیرزمینی شامل آن دسته از فعالیت‌هایی است که به طور قانونی یا غیرقانونی انجام شده و در جایی ثبت نشده است. فعالیت‌های خارج از حیطه اقتصاد رسمی در چهار بخش خانوار، غیررسمی، نامنظم و غیرقانونی قابل تفکیک است. طبیعت پنهانی اقتصاد زیرزمینی، اندازه‌گیری و مطالعه مستقیم آن را با مشکل رو به رو می‌سازد و به همین دلیل بیشتر روش‌های اندازه‌گیری رایج، روش‌های تخمین غیرمستقیم این فعالیت‌هاست که با فرضیه‌های محدود‌کننده بسیاری همراه است. در دو دهه اخیر، اندازه‌گیری حجم اقتصاد زیرزمینی و بررسی علل و آثار آن بیش از گذشته توجه اقتصاددانان را به خود جلب کرده و بخش وسیعی از ادبیات اقتصادی، به نتایج مطالعات موجود در این باره اختصاص یافته است. اگر چه شواهد و قراین حاکی از احتمال گستردگی حجم این پدیده در اقتصاد ایران است، مطالعات انجام شده درباره ماهیت، حجم، علل و آثار آن بر عرصه‌های اقتصادی و اجتماعی کشور، محدود بوده است. این مقاله، ضمن بر شمردن روش‌های مختلف سنجش حجم اقتصاد زیرزمینی، با استفاده از روش رگرسیونی تقاضای پول، به بررسی این پدیده طی سال‌های 1355-1379 می‌پردازد. در الگوهای تخمین زده شده، متغیرهای بار مالیاتی، بار ارزی، شاخص مواد مخدر، نرخ متوسط تعرفه و مابه‌التفاوت نرخ ارز از عوامل شکل‌گیری و تحول اقتصاد سیاه در ایران، و متغیرهای تقاضا برای اسکناس و مسکوک و تقاضا برای پول، شاخص‌های منعکس‌کننده آثار اقتصاد سیاه به کار رفته‌اند. برآورد حجم اقتصاد سیاه در ایران، با استفاده از الگوهای منتخب، نشان می‌دهد که این بخش از عملکرد عمومی اقتصاد کشور پس از طی فراز و نشیب‌های فراوان، در دهه اخیر رشد چشمگیری داشته است، که ضرورت توجه بیشتر پژوهشگران و سیاست‌گذاران را به تحولات آن یادآوری می‌کند.