دولت‌ها از انواع سیستم‌های اجتماعی پیچیده محسوب می‌شوند که هدایت و کنترل این نوع سیستم‌ها همواره با دشواری‌های فراوانی همراه است. سیاست‌مداران و خط‌مشی‌گذاران ملّی برای کسب نتایج مطلوب، مداخلات هدفمندی در این سیستم‌ها دارند. تدوین و حاکم‌سازی اسناد بالادستی، گونه‌هایی از این تلاش‌های هدفمند برای دستیابی به پیامدها و اثرات مورد انتظار در عرصه عملیاتی است که به‌منظور نیل به تغییرات ملموس، قابل‌مشاهده و برنامه‌ریزی‌شده صورت می‌پذیرد، اما در فرآیند پیاده‌سازی و عملیاتی‌شدن این اسناد بالادستی، چالش‌ها و مشکلاتی رخ می‌دهد که نتایج حاصله را متفاوت از دستاوردهای مورد انتظار می‌سازد. این پژوهش با رویکردی تحلیلی- انتقادی، بر اساس نظریه سیستم‌ها به واکاوی چالش‌های موجود در فرآیند عملیاتی‌سازی اسناد کلان برنامه‌های عملیاتی با تأکید بر نظام جمهوری اسلامی ایران پرداخته و نشان می‌دهد که نتایج مورد انتظار از مداخلات هدفمند، چگونه ناکام می‌مانند. در نهایت ضمن ارایه ملاحظات، پیشنهادهای سیاستی و اجرایی در این راستا ارایه ‌گردید. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که تربیت مدیران، متخصصان و دانش‌پژوهانی که در حل و تحلیل تناقض‌های کیفی- کمی در اسناد عالی و برنامه‌های معین و مقام اجرا توانایی کافی داشته باشند، بسیار مفید خواهند بود؛ ضمن اینکه تأسیس نهادی برای رصد و پایش شاخص‌های کلان ملّی و نحوه عملیاتی‌شدن این شاخص‌ها و محوریت آن در سطح ملّی و بین دستگاه‌های دولتی و خصوصی ضروری است. بازتعریف شاخص‌های ترکیبی مناسب، عملیاتی‌سازی مناسب شاخص‌های آماری و کمی به‌منظور جلوگیری از تناقض‌های سیاستی، اجرایی، همزبانی و همزمانی در اجرا از دیگر پیشنهادهای سیاستی این پژوهش است.

واژه‌های کلیدی: سیستم، جعبه سیاه، اسناد بالادستی، خط‌مشی، سند چشم‌انداز، برنامه پنج‌ساله توسعه، برنامه‌ بودجه سالیانه.

متن کامل [PDF 745 kb]   (5315 دریافت)