با مطالعه تاریخ تکامل سامانه‌های بودجه‌ای سه مرحله زیر را می‌توان تمیز داد: مرحله اول زمانی است که در آن نقش کنترل کننده بودجه وظیفه اصلی آن شمرده شده است. مرحله دوم اهمیت آن به‌عنوان وسیله‌ای برای بهبود مدیریت مطرح می‌شود. مرحله سوم نقش آن را در برنامه ریزی اقتصادی و اجرای برنامه‌ها و مدیریت عملکرد دولت مطرح شده است. پس از جنگ جهانی دوم در کشورهای توسعه یافته به طراحی و اجرای نظام‌هایی مبادرت نمودند که اساساً در دسته نظام‌های بودجه‌ریزی مبتنی بر بهبود مدیریت قرار داشته و تحت عنوان «بودجه‌ریزی عملیاتی» در اشکال گوناگون نامیده شدند، و عموماً‌ در سال‌های بعد در بیشتر این کشورها به حیات خود ادامه دادند. بودجه‌ریزی عملیاتی در زمان‌ها وکشورهای مختلف موجب اقدامات مختلفی شده است. دامنه این اقدامات در سطح وسیع شامل دو تعریف ذیل است: 1. بودجه‌ریزی عملیاتی در مورد ارائه بودجه با تأکید برخروجی‌ها به‌جای ورودی‌های عملیات دولت؛ 2. بودجه‌ریزی عملیاتی در مورد طبقه بندی عملیات دولت براساس برنامه‌ها و فعالیت‌هایی که منجر به تولید خروجی‌ها می‌شود. در این تعریف عبارت بودجه‌ریزی عملیاتی غالباً مترادف با بودجه‌ریزی برنامه‌ای به‌کار می‌رود. همچنین ادبیات وسیعی در مورد بودجه‌ریزی برنامه‌ای وجود دارد که متأسفانه به‌دلیل نبود الگوی منحصر به‌فردی از بودجه‌ریزی برنامه‌ای و نیز از آنجایی که عباراتی همچون بودجه‌ریزی برنامه‌ای‌، بودجه‌ریزی عملیاتی، نظام‌های طرح‌ریزی‌، برنامه‌ریزی و بودجه‌ریزی و به دنبال آن بودجه‌ریزی مبتنی بر نتایج و خروجی‌ها ، غالباً ‌در جای یکدیگر به‌کار می‌روند این ادبیات را به آشفتگی کشانده است. در این مقاله تلاش کردیم تا با تشریح ویژگی‌های هریک از نظام‌های بودجه‌ریزی نظیر: نظام طرح‌ریزی، برنامه‌ریزی و بودجه‌ریزی، بودجه‌ریزی برنامه‌ای، بودجه‌ریزی خروجی محور و بودجه‌ریزی عملیاتی نوین سیر مراحل ایجاد و استقرار آنها را مطالعه کنیم.